Zbiór wywiadów Nie ma się czego bać. Rozmowy z Mistrzami, które przeprowadziła Justyna Dąbrowska to idealna lektura na jesień. Zachwyciłam się tymi rozmowami i z pewnością będę do nich wracać.

Dąbrowska rozmawia z różnymi ludźmi: księdzem Adamem Bonieckim, Haliną Birenbaum, Jackiem Bocheńskim, Janem Strelauem, Danielem Passentem, Zofią Wielowieyską, Anastazja Nakov, Krzysztofem Pomianem, Jackiem Hołówką, Alicją Gawlikowską-Świerczynską, Wiesławem Łukaszewskim, Krystyną Zachwatowicz, Andrzejem Mularczykiem, Julią Hartwig i Anną Trzeciakowską. Z pewnością wszystkich ich łączy to, że są intelektualistami.

Rozmowy o tym, co jest ważne

Dąbrowska rozmawia o różnych sprawach – o sensie życia, o przemijaniu, o miłości, o popełnianych błędach. O dystansie do przeszłości i zgodzie na to, co nieuchronne. Autorka tak mówi o swoich motywacjach: Rozmawiam z ludźmi, którzy są zrobieni z dobrego, przedwojennego materiału, bo oni są szczerzy, nie krygują się i mają ciekawe rzeczy do powiedzenia. Rozmawiam, bo jestem ciekawa, co widać z tego szczytu, na który oni się wspięli. Rozmawiam, bo chciałabym usłyszeć coś krzepiącego o tym, jak to wszystko się kończy.** 

I Dąbrowska, i czytelnicy znajdują pokrzepienie. Wydawać się by mogło, że taka książka – rozmowy z ludźmi u schyłku swojego życia, którzy powoli porządkują swoje sprawy – nie doda otuchy. Jest wręcz przeciwnie – znajdziemy tu (wciąż!) mnóstwo energii, pogody ducha, dystansu do otaczającej rzeczywistości i takiej prawdziwej mądrości, która wynika z doświadczenia i wiedzy.

Rozmówcy to ludzie z naprawdę przeróżną przeszłością i doświadczeniami. Trudno mi wskazać, która rozmowa zrobiła na mnie największe wrażenie, ale gdybym musiała wybrać tylko jeden wywiad z tego zbioru, to byłby nim ten z Haliną Birenbaum, polsko-izraelską poetką, pisarką i tłumaczką, która przeżyła Holocaust. Cała jej najbliższa rodzina, poza jednym bratem, nie przeżyła wojny. Birenbaum mówi: Nie mogę się pogodzić z tym, że tyle ludzi zostało zgładzonych i nikt o nich nie wie. Nikt nie wiem, że się w ogóle urodzili. (…) Ja stale mam przed oczami masę ludzi. Żywych, ciasno stłoczonych, którzy walczą o trochę powietrza, o kawałek miejsca na podłodze. I cały czas mają nadzieję, że to się zaraz skończy, że oni przeżyją i kiedyś powiedzą o tym światu. Nie mogę pogodzić się z tym, że wszyscy zginęli tak, że nawet imię po nich nie zostało, żaden ślad.  Jednocześnie poetka jest bardzo aktywna, dużo pisze, ciągle gdzieś jeździ i opowiada. Instynkt życia jest silniejszy niż wszystko inne.

Krzysztof Pomian, filozof i historyk, zauważa: Doświadczenia są nieprzekazywalne, jak mawiał jeden z moich przyjaciół. Może posuwał to zbyt daleko, ale generalnie rzecz biorąc, jest bardzo trudno mówić drugiemu człowiekowi, co ma robić. Świat, w którym żyjemy, jest tak niewyobrażalnie różny od świata, w którym się kształtowałem, że przede wszystkim trzeba unikać tego, żeby być piewcą rzeczy minionych i chodzić z głową do tyłu.

Rozmówcy Dąbrowskiej mówią o tym, czym należy kierować się w życiu. Nie są to „dobre rady”, raczej pewne wskazówki czy drogowskazy, na których sami się opierali. „Nie rób innemu tego, co ciebie rani”, „zachowuj się odpowiednio, przyzwoicie”, „nie żyj przeszłością”, „maksymalizuj minima”.

Nie ma się czego bać

Rozmowa z drugim człowiekiem może dodać otuchy. Nawet jeśli nie możemy porozmawiać z bohaterami książki Justyny Dąbrowskiej, to możemy przysłuchiwać się jej rozmowom. Spokojnym, w których jest otwarta na drugiego człowieka, ciekawa tego, co mają jej do powiedzenia. Pisarka Magdalena Tulli tak podsumowała ten zbiór: Dzięki Justynie Dąbrowskiej i bohaterom jej wywiadów jesteśmy świadkami podnoszącej na duchu, pełnej empatii i szacunku dla ludzkiego losu rozmowy o przemijaniu, starości, miłości i nadziei, życiu i śmierci.

To rozmowy, z których możemy się wiele nauczyć, które – być może – nas uspokoją i podniosą na duchu. Bo w końcu, jak mówi o śmierci Krystyna Zachwatowicz, scenograf teatralny i filmowy, aktorka, profesor sztuk pięknych: To jest coś, co ma nas spotkać, i nie ma się czego bać.

Fotografie, które można zobaczyć w książce, wykonał Mikołaj Grynberg.

Justyna Dąbrowska, Nie ma czego się bać. Rozmowy z Mistrzami, Agora, Warszawa 2016.

* Książkę otrzymałam dzięki uprzejmości wydawnictwa Agora. Dziękuję!

** wywiad z Justyną Dąbrowską.

---

Zbiór wywiadów Justyny Dąbrowskiej można kupić m.in. w Bonito (25,99 zł) czy w księgarni Lideria (28,79 zł). E-book jest dostępny m.in. w Virtualo (28,10 zł).