Małgorzata Fidelis – profesor nadzwyczajny na wydziale historycznym Uniwersytetu Illinois w Chicago. Zajmuje się społeczno-kulturową historią Europy Środkowo-Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem historii kobiet i płci kulturowej, konsumpcji, kultury popularnej i młodzieżowej. Autorka książki Women, Communism, and Industrialization in Postwar Poland (Cambridge University Press, 2010); polskie wydanie: Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce (WAB, 2015) Obecnie pracuje nad książką o roboczym tytule The Sixties Behind the Iron Curtain: Youth and the Global Sixties in Poland, 1954-1974.

 

• Marcin Kącki Białystok. Biała siła, czarna pamięć (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015). Uwielbiam książki, które w przystępny a jednocześnie poruszający sposób zadają kluczowe pytania o to, czym jest historia, jak i po co ją poznawać, dlaczego wolimy budować mity o przeszłości zamiast tę przeszłość krytycznie badać i analizować. Książka jest mi szczególnie bliska, ponieważ Białystok to miasto mojego dzieciństwa. Autor z prawdziwą pasją i reporterską uwagą odkopuje niejednoznaczną, wielokulturową przeszłość Białegostoku i okolic, która była zarówno bogactwem, jak też motywem konfliktów, zwłaszcza w dobie konsolidowania się nowoczesnych ideologii narodowych. Kącki relacjonuje rozmowy, opisuje spotkania z jakże różnymi aktorami lokalnego życia społecznego od narodowców, duchownych, profesorów, po doktora Mariana Szamatowicza, który przeprowadził pierwszy w Polsce udany zabieg zapłodnienia metodą in vitro w 1987 roku. Książka nie tylko trzymająca w napięciu, ale niezwykle aktualna.
• Václav Havel Siła bezsilnych i inne eseje (Agora, Warszawa 2011). Dlaczego kierownik sklepu z warzywami pomiędzy cebulą a marchewką umieszcza napis ?Proletariusze wszystkich krajów łączcie się?? Czyżby naprawdę był przekonany o słuszności tego hasła? Zachęcony przez Adama Michnika, Havel napisał esej Siła bezsilnych w roku 1978. Tak jak teksty jugosłowiańskiego dysydenta Milovana Djilasa takie jak Nowa Klasa czy Rozmowy ze Stalinem (Iskry, 1991), Siła bezsilnych to tekst, który przetrwał próbę czasu. Czytam je niemal co roku z moimi amerykańskimi studentami, za każdym razem wspólnie odkrywając nowe treści i przesłania, które nie ograniczają się do refleksji na temat systemów komunistycznych, ale raczej pomagają zrozumieć nasz świat tu i teraz. Bo czyż to nie ?masowa obojętność?, o której pisze Havel, stymulowana przez uwarunkowania nowoczesnej cywilizacji, prowadzi do niemocy jednostki, niemocy obywateli? Havel udziela egzystencjalnej lekcji o ?życiu w prawdzie?, ale nie z pozycji wyższości, ale z pozycji jednego z nas, uwikłanych w meandry społeczeństwa industrialno-konsumpcyjnego.
• Janion. Transe-Traumy-Transgresje. Rozmawia Kazimiera Szczuka, tom 1, ?Niedobre dziecię?; tom 2 ?Prof. Misia?. (Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2012). Niezmiernie zajmujące i wnikliwe rozmowy Kazimiery Szczuki z Marią Janion, profesorką nauk humanistycznych, badaczką literatury romantycznej. Janion opowiada o dzieciństwie w przedwojennym Wilnie, o życiu i pracy młodej intelektualistki w podnoszącej się z gruzów Warszawie, o konfrontacji z marksizmem, o wyzwalającej wartości czytania i dyskutowania o literaturze.
• Dacia Maraini Woman at War (Italica Press, 1981). Angielskie tłumaczenie Donna in Guerra z roku 1975. Niezwykle inspirująca powieść napisana w formie dziennika głównej bohaterki. Przenosimy się do słonecznej Italii, ale nie po to, żeby zapomnieć o problemach i napawać się przepięknymi widokami Wybrzeża Amalfii. Wprawdzie poznajemy naszą bohaterkę, Vanninę, w momencie kiedy delektuję się filiżanką kawy w cieniu bananowca, za chwilę ta pozorna idylla przerodzi się w prawdziwą, nierzadko dramatyczną, wędrówkę w poszukiwaniu siebie. Vannina i Giacinto są młodym małżeństwem mieszkającym w Rzymie. Spędzają letnie wakacje w okolicach Neapolu. Z dala od domu, Vannina poznaje całą plejadę ciekawych (a czasem też odpychających) charakterów: wczasowiczów i miejscowych. Wkrótce za sprawą nowej niepełnosprawnej przyjaciółki, Suny, coraz bardziej krytycznie patrzy na tradycyjną, podporządkowaną rolę kobiety w rodzinie, w społeczeństwie. Postanawia zacząć żyć w zgodzie ze sobą, a to oznacza, że nie tylko zaprzestaje podawania kawy mężowi i sprzątania po nim, ale również bierze odpowiedzialność za swoje wybory. Odbywamy tę niezwykle zaskakującą, złożoną podróż do osobistej wolności razem z Vanniną, po drodze wdychając zapachy śródziemnomorskich ziół i smakując gelato. Pomimo, że książka była feministyczną inspiracją dla wielu kobiet w latach 70., nie straciła na aktualności. Wiele sytuacji, codzienny seksizm, przemoc wobec kobiet są ciągle częścią otaczającego nas świata.
• István Deák Europe on Trial: The Story of Collaboration, Resistance, and Retribution during World War II (Westview Press, Nowy Jork, 2015). ?Europa wystawiona na próbę? lub jeśli ktoś woli ?Europa przed sądem?. Jest to książka o tym jak okres niezwykle ciężkiej próby ? wojny totalnej i okupacji ? odsłonił ludzką słabość, olbrzymi potencjał nas wszystkich do zachowań konformistycznych.  Jak pisze Deák, wszyscy chcielibyśmy pamiętać wojnę jako okres bohaterstwa i oporu, ale w rzeczywistości prawdziwych bohaterów było niewielu. Książka to suma długoletnich przemyśleń historyka, emerytowane profesora Uniwersytetu Columbia, a jednocześnie uczestnika Drugiej Wojny Światowej. Deák przeżył początek wojny jako młody chłopak w Budapeszcie. Potem został przymusowo wcielony do batalionu pracy towarzyszącego armii węgierskiej (walczącej po stronie Niemiec Nazistowskich) na froncie wschodnim. Po bitwie pod Stalingradem, Deák powrócił do rodzinnego miasta, przeżył tam okupację niemiecką, a potem oblężenie Budapesztu zimą 1945 i wkroczenie Armii Czerwonej. Autor patrzy na wojnę przez pryzmat różnych form uczestnictwa Europejczyków ? przywódców państwowych, ale także zwykłych ludzi – w dramacie hitlerowskiej okupacji i hegemonii w Europie. Pokazuje, że granice pomiędzy kolaboracją, przystosowaniem a oporem były niejasne, często nakładały się na siebie. Podziwiam autora za dystans analityczny, a jednocześnie za uchwycenie tragizmu moralnych dylematów.
• Jeżeli jestem już przy amerykańskich badaczach historii Europy Środkowo-Wschodniej to muszę dorzucić jeszcze dwie świetne książki niedawno przetłumaczone na język polski: Padraic Kenney Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści, 1945-1950 (WAB, Warszawa 2015) oraz Brian Porter-Szűcs Gdy nacjonalizm zaczął nienawidzić: wyobrażenia nowoczesnej polityki w dziewiętnastowiecznej Polsce (Pogranicze, Sejny, 2011). Pierwsza to fascynująca historia robotników i robotnic ? na przykładach Łodzi i Wrocławia – jako aktorów społecznych negocjujących swoje miejsce w powojennym społeczeństwie, w rodzącym się systemie komunistycznym. Druga to historia idei na najwyższym poziomie. Porter-Szűcs odsłania narodziny i ewolucję tożsamości narodowej Polaków i pojęcia ?narodu? przypominając nam, że jest to proces historyczny, podlegający przemianom. Tłumaczy w jaki sposób oryginalna romantyczna idea ?humanitarnej wspólnoty?, wzniosłego uczestnictwa w walce o ?waszą i naszą wolność? przekształciła się pod koniec XIX wieku w wykluczającą, etniczno-rasową koncepcję Polaka-katolika. Z czasem ta nowa koncepcja stała się narzędziem w rękach polityków, którzy odkryli jej niezwykle mobilizacyjną siłę.

Sprawdź jakie książki poleca prof. Łukasz Turski, dr hab. Marek Kochanowski, czy dr Katarzyna Lewandowska.